GARUDA, een beladen symbool

Steeds vaker zie je Indische jongeren die 'Garuda' dragen als symbool op hun kleding, tas, als tattoo of als profielfoto op social media. De meeste Indo's van de tweede generatie (en zeer zeker van de eerste) weten meestal maar al te goed waar dit symbool voor staat. Maar weet de jeugd het ook? Wij gingen in elk geval voor jullie op zoek. Hopelijk kan deze (beknopte) achtergrondinfomatie meer duidelijkheid en inzicht in de historie en symboliek geven. 

Religie

Garuda, rijdier van de God Vishnu

Garuda is in de hindoeïstische mythologie een mythisch wezen, half mens, half adelaar. Garuda is de Koning der Vogels en het rijdier van de god Vishnu. Het is dus een bovennatuurlijk wezen/god in het hindoeïsme en boeddhisme. Garuda is eigenlijk de Maleise vorm van de feniks. In de Mahabharata (het beroemde epos uit India) is een en ander te lezen over Garuda. Hij is de aartsvijand van slangen en lust ze dan ook rauw. Een handige eigenschap van Garuda is dat hij een oogverblindende gloed uitstraalt, waardoor andere goden hem aanzagen voor de vuurgod en hem daarom aanbaden. Op tempels als de Borobudur en Prambanan zie je Garuda ook regelmatig opduiken. Garuda is dus
eigenlijk, met de Indiase godsdiensten, hindoeïsme en boeddhisme, geïmporteerd. De eerste Indiase immigranten vestigden zich waarschijnlijk rond het begin van de christelijke jaartelling op Java, Sumatra en Sulawesi. Er ontstonden vele hindoeïstische koninkrijken en dit duurde ongeveer tot de 15e eeuw. De eerste boeddhisten kwamen rond 100-200 na Christus. In de 15e en 16e eeuw ontstonden er islamitische koninkrijken en verdwenen hindoeïsme en boeddhisme naar de achtergrond, behalve voornamelijk op Bali.

Garuda luchtvaartmaatschappij

Vanaf 1928 was er de KNILM, de Koninklijk Nederlandsch-Indische Luchtvaart Maatschappij. Door de oorlog en onafhankelijkheidsstrijd waren er uiteraard ook voor de luchtvaartmaatschappij problemen. Uiteindelijk werd de KNILM op 1 augustus 1947 opgeheven en het restant werd overgenomen door de KLM. De KLM richtte op die datum een dochteronderneming op, het KLM Interinsulair Bedrijf, dat de luchtlijnen in de Indonesische archipel ging exploiteren.

De jonge onafhankelijke Indonesische staat beschikte in 1945 wel over een luchtmacht, de Tentara Nasional Indonesia-Angkatan Udara (TNI-AU), maar nog geen civiel luchtbedrijf. De Republikeinse regering kocht in 1948 een Douglas DC-3 en gebruikte deze voor civiele doeleinden. Een nieuwe nationale luchtvaartmaatschappij ontstond: Indonesian Airways. Aan het einde van 1949 werd een triomfvlucht uitgevoerd van Jogjakarta naar Jakarta, met de eerste president van de nieuwe republiek aan boord: Soekarno. Die gebeurtenis wordt officieel gezien als oprichtingsdatum van luchtvaartmaatschappij Garuda Indonesia. De eerste vlucht onder die naam was op 1 maart 1950.

Garuda Indonesia is als een feniks herrezen uit de as van de voorgaande luchtvaartmaatschappijen, zo zou men kunnen stellen, en dan is de keuze voor een Garuda in naam en logo voor de hand liggend. Maar er is uiteraard nog een belangrijke kant van het symbool 'Garuda' die we moeten bekijken.

Staatswapen Republik Indonesia en symboliek

Behalve Indonesië heeft Thailand ook de Garuda als nationaal symbool. We nemen het wapen eens onder de loep. Garuda is in het wapen van Indonesië afgebeeld als een adelaar. De adelaar is het symbool van creatieve energie. De kleuren van het wapen hebben een speciale betekenis: goud symboliseert de grootheid van de staat, en zwart staat voor de natuur. Een vogel heeft natuurlijk ook veren; de veren van Garuda hebben ook een speciale betekenis. Er staan 17 veren op elke vleugel, 8 staartveren en 45 nekveren. Deze cijfers staan voor de datum waarop Indonesië onafhankelijk werd: 17-8-'45.

Op het vaandel  dat Garuda in zijn poten vasthoudt, staat: Bhinneka Tunggal Ika; "Eenheid in verscheidenheid". Volgens Indonesische literatuur is het een oud javaans motto, dat door Empu Tantular, een heilige van het Modjopahitrijk, voor het eerst in de vijftiende eeuw werd gebruikt. In feite is "Eenheid in verscheidenheid" een veel ouder Indiaas begrip, afkomstig uit de Rig-Veda (de oudste van de vier godsdienstige hindoeteksten in het Sanskriet, die bekend staan als de Veda's. De Rig-Veda is ontstaan tussen 1700 en 1100 voor Christus en dus 'iets' ouder dan de Javaanse sultan uit de 15e eeuw). Het motto in het Garuda-wapen moet de eenheid van het Indonesische volk benadrukken ondanks de vele etnische en culturele verschillen.

Het schild op de Garuda symboliseert de zelfverdediging in de strijd en de bescherming van het eigen volk. De vijf symbolen op het schild staan voor de vijf principes van de Pancasila.

Pancasila

De Pancasila is de filosofische grondslag van de Indonesische staat, de ideologie. Het woord Pancasila is afkomstig uit het Sanskriet: "panca" betekent vijf en het woord "sila" betekent principe, rechtschapenheid, moreel juist gedrag. De Pancasila zijn dus de 5 principes waarop de staat, de republiek Indonesië gevestigd is. Deze 5 principes kunnen niet los van elkaar worden gezien. In feite komt het begrip Pancasila voort uit de fundamentele ethische code van het boeddhisme. Je kunt het een beetje vergelijken met de 10 Geboden van Mozes uit de christelijke bijbel. Later meer over de boeddhistische Pancasila.

Terug naar het wapen van Indonesië. Op de borst van de Garuda staat de Pancasila gesymboliseerd;

* De Ster (religie, het geloof in 1 God)

* De Gesloten Ketting (rechtvaardigheid en beschaafde mensheid )

* De Waringinboom/Banyanboom (eenheidsstaat van Indonesie

* De Banteng (wilde stier; democratie die is geleid door overleg en consensus)

* De Rijsthalm en Katoentak (sociale rechtvaardigheid voor het gehele volk van Indonesie)

De 5 principes van de Pancasila in het kort:

1. Geloof in de ene en enige God (Ketuhanan Yang Maha Esa)
2. Rechtvaardig en beschaafde menselijkheid (Kemanusiaan Yang Adil dan Beradab)
3. De bevolking van Indonesië (Kebangsaan/Persatuan Indonesia)
4. Democratie geleid door de innerlijke wijsheid uit de unanimiteit die voortkomt uit overwegingen van afgevaardigden onderling (Kerakyatan Yang Dipimpin Oleh Hikmah Permusyawaratan-Perwakilan)
5. Sociale rechtvaardigheid voor de gehele Indonesische bevolking (Keadilan Sosial Bagi Seluruh Rakyat Indonesia)

Uitgebreide verklaring van de 5 principes van de Pancasila vind je hier: Pancasila Indonesië

De Pancasila in het boeddhisme
Zoals gezegd is de Pancasila van oudsher de fundamentele ethische code. In het Pali (oude Indiase taal) betekent het: "de Vijf Regels of Voorschriften van Deugdzaamheid". In de boeddhistische Dharma (= leer) worden de vijf voorschriften gevolgd uit vrije wil, niet omdat ze worden opgelegd door bovennatuurlijke of wereldlijke autoriteiten.

De vijf voorschriften van de boeddhistische Pancacila houden in dat men belooft om:
1) af te zien van het doden van levende wezens
2) af te zien van het nemen van dat wat niet gegeven is
3) af te zien van seksueel wangedrag
4) af te zien van incorrect (onfatsoenlijk) spreken
5) af te zien van het gebruik van verdovende middelen als alcohol en drugs, welke leiden tot onachtzaamheid.

Opmerkelijk is dat het (inmiddels) grootste islamitische land ter wereld (Indonesië) zijn bestuurlijke en ideologische grondbeginselen, motto en staatswapen ontleent aan hindoeïstische en boeddhistische symbolen. De Indonesische Pancasila verschilt inhoudelijk wezenlijk van de oorspronkelijke  boeddhistische Pancasila. Het is begrijpelijk dat een jonge staat ook zoekend was naar een eigen identiteit, eigenlijk net als de Indo. Geen enkel volk is raszuiver, en dat is maar goed ook. Ook de pure Indonesiër niet, als men naar de geschiedenis kijkt, ver voordat de Nederlanders er ooit kwamen. 'Eenheid in verscheidenheid' is een nobel streven, maar de vlag dekt de lading niet. Er zijn altijd verschillen, en zeker in Indonesië met ruim 17.000 eilanden.

Merah Putih - de vlag van Indonesië

Rood en wit, de Indonesische vlag wappert sinds 17 augustus 1945. Ook de kleuren van de vlag zijn symbolisch: rood zou staan voor de kleur van palmsuiker en het wit staat symbool voor de rijst. Beide belangrijke voedselbronnen in Indonesië. Daarnaast zijn rood en wit heilige kleuren: rood staat voor moed, het menselijk lichaam/bloed en het fysieke leven, en wit voor puurheid, reinheid, de geest en het spirituele leven. De rood-witte kleuren werden eeuwen geleden al in het Modjopahitrijk (ook wel Majapahit) gebruikt; die bewuste vlag had  negen rode en negen witte strepen. Het Modjopahitrijk was een hindoe-boeddhistisch rijk, van ca. 1293 tot ca. 1500, met Java als centrum. Pas in de jaren '20 van de vorige eeuw werd de vlag weer uit de mottenballen gehaald door nationalisten. In Nederlands-Indië was de rood-witte vlag verboden. Het gebruik van de Indonesische vlag is aan strenge voorschriften gebonden. De vlag mag (zoals de meeste nationale vlaggen) nooit de grond raken, moet op een correcte wijze gehesen worden en mag niet vuil of versleten zijn. Je mag ook geen tekeningen, teksten en dergelijke op de vlag zetten.

Garuda is een symbool dat men niet zomaar draagt
In tegenstelling tot Indo's van de eerste en tweede generatie, zie je tegenwoordig veel Indische jongeren die met een Garuda symbool of met de rood-witte Indonesische vlag op kleding e.d. in ons kikkerlandje rondlopen. N.B. hiermee bedoelen wij niet de jongeren die Indonesische roots hebben, maar Indische.

In politieke zin kan men zeggen dat er zorgvuldig over is nagedacht toen men in 1945 Garuda koos als nationaal symbool van de Republik Indonesia. Elk detail in deze afbeelding van Garuda in dit wapen  staat voor belangrijke elementen in de identiteit van de republiek.  Zoals we hierboven gezien hebben, is een Garuda van oudsher een religieus figuur dat bovennatuurlijke krachten symboliseert; men mag een Garuda dan ook niet zomaar afbeelden (schilderkunst, houtsnijwerk etc.). Hiervoor moet door de maker ervan eerst toestemming gevraagd worden aan de goden middels allerlei rituelen, anders brengt het ongeluk, zo leert de overlevering ons.

Voor veel Indische Nederlanders en Molukkers is de Garuda echter een beladen symbool, net als de rood-witte Indonesische vlag. Deze symbolen staan in alles voor de Republik Indonesia, en zodoende voor het einde van hun leven in Indië, voor het verlies van geliefden en voor het leed tijdens de revolutie en Bersiap-tijd. Na de gruwelen en angst van Bersiap en revolutie volgde voor Indische Nederlanders en Molukkers een angstige tijd en voor velen een regelrechte nachtmerrie. De uittocht uit Indonesië was begonnen. De Molukkers zijn bedrogen door de Nederlandse regering (de Molukse kwestie komt later nog aan bod in een ander blog). Voor de Indische Nederlanders brak ook een tijd aan van aanpassen aan een nieuw land, discriminatie, financiële en maatschappelijke problemen, getuige ook de recente publicaties zoals de film 'Contractpensions - Djangan loepah' en het boek 'Opgevangen in andijvielucht'.

Wat wij vinden van het dragen van een Garuda of Merah Putih? We vinden dat elk mens moet doen wat hij/zij zelf wil. We gaan niemand vertellen wat ie wel of niet moet doen. Maar wij vinden het jammer.  Jammer dat men niet in de geschiedenis duikt van het symbool op zich. Jammer dat men niet even googelt wat het Garuda-wapen eigenlijk is, voordat het als tattoo wordt gezet. Jammer dat men niet vraagt wat ouders en grootouders, familie en kennissen vinden, die Indië nog bewust meegemaakt hebben voordat het Indonesië werd. Het is nog iets anders als men een gebeeldhouwde (hindoeïstische/boeddhistische) Garuda of een Garuda schilderij in huis heeft, dan wanneer men met Garuda als wapen, dus in de ongewijzigde vorm van het wapen van de Republik Indonesia, op de kleding loopt. Helaas neemt men vaak klakkeloos dit wapen over. Indo’s zijn nu eenmaal geen Indonesiërs, geen Indonesisch staatsburger. Bovendien heeft de Indo ook Nederlandse roots! De Indo heeft in principe geen eigen land, hoe hard dit misschien ook klinkt. Maar we hebben wel degelijk een binding met de geboortegrond van onze (voor)ouders; met het land zelf, niet met de staat. Want juist die staat is de reden dat wij als Indische Nederlander hier in Nederland zijn en niet dáár... Je kunt het ook anders bekijken: wat we wél hebben is het beste van twee (en meerdere!)  culturen. En daarmee is elke Indo in principe UNIEK. Het is ook geen kwestie van 'voor' of 'tegen' de republiek Indonesië zijn, het gaat ons niet om politiek; wij zijn simpelweg VOOR de INDO.

We begrijpen heel goed dat velen zoeken naar hun roots, een eigen identiteit. Logisch ook, met zo’n beladen geschiedenis zoals die van ‘de Indo’. Maar we zien ook dat het Garuda-wapen voor velen symbool staat voor de exodus uit Indië, de Indische diaspora, voor pijn en verdriet. Daarvoor de ogen te sluiten, vinden wij niet OK. Misschien is het deels ook de onbezonnenheid van de jeugd, die wij tenslotte ook allemaal kennen/gekend hebben. Jongeren merken dat zij anders zijn dan hun 'witte' landgenoten, ondanks dat men hier geboren en getogen is. Wellicht worden zij ook anders behandeld en vragen zich dan af waarom. Maar de uitleg van het waarom is niet zo ver weg als men denkt.. eerder dichtbij, als men het maar WIL zien en horen. Vraag het je ouders, je familie als je iets wilt weten en je zult je antwoord krijgen. Zoek desnoods zelf op internet of in de bibliotheek (je weet wel, zo’n gebouw met allemaal boeken erin ;) ). 

De INDO-vlag

Een vlag is belangrijk voor het bewustzijn van de eigen identiteit van een volk. Maar je hebt in principe geen vlag of symbool nodig om mens te zijn. Als je dan toch per se een Indo-symbool wilt: er is een mooi alternatief; namelijk onze eigen INDO-vlag, ontworpen door Paatje Phefferkorn.

N.B. Daarnaast willen wij opmerken dat het dragen van het Garuda-wapen of de Indonesische vlag als Indo zijnde, tegenstrijdig is met de sympathie voor bijvoorbeeld onze Molukse medelanders. Je kunt niet aan de ene kant met symbolen je sympathie uiten voor een land dat de Molukse Republiek nog steeds niet erkent en waar het hijsen van de RMS-vlag als een misdaad zwaar wordt bestraft, en aan de andere kant daar kritiek op leveren. We zien bijvoorbeeld op social media dat sympathie wordt geuit naar Molukse mensen toe, bijvoorbeeld door aandacht te vragen voor Molukse politieke gevangenen die in de cel zitten voor het hijsen van hun eigen vlag, maar tegelijkertijd worden wél de symbolen van de Republik Indonesia geplaatst. Dat komt niet bepaald slim over. Dit geldt ook voor andere bevolkingsgroepen die in de Republiek worden onderdrukt, zoals de bevolking van West-Papua. We kunnen ons voorstellen dat dit een kwestie van onwetendheid is en dat dit niet met opzet wordt gedaan; daarom hopen we dat bij de jeugd beter bekend wordt wat het precies inhoudt om de Garuda en de Merah Putih te dragen, zodat men gaat beseffen dat deze symbolen een meer politieke en ideologische achtergrond hebben, dan dat zij een symbool zijn van eenheid onder de Indo's in Nederland! Dat is namelijk beslist NIET het geval! Vergeet niet dat ook de Molukkers en Papua's hun eigen vlag hebben. 

Het onbekende vaderland,
Wim Willems & Leo Lucassen
SDU Den Haag 1994

TOT SLOT 
Nogmaals: we gaan mensen niet vertellen wat ze wel of niet moeten doen. Het is een keuze die je zelf maakt. Wij hebben die keuze ook gemaakt, op basis van de kennis die we tot nu toe hebben van onze geschiedenis. Het is een kwestie van kennisoverdracht van het Indisch verleden, waarin duidelijk gefaald is, gezien de huidige ontwikkelingen. Kennis van het Indisch verleden = kennis van je eigen afkomst. Zonder verleden, geen toekomst. Het is ook een kwestie van respect. Respect naar onze ouders en grootouders toe, die min of meer gedwongen hun geboortegrond hebben moeten verlaten, met alle gevolgen van dien. Respect hebben wij voor een vrij Indonesië, maar dat wil nog niet zeggen dat wij met hun staatssymbolen lopen te koketteren. Respect hebben wij voor de Indo, Maluku en Papua, die allen slachtoffer zijn van het koloniaal verleden van Nederland. We houden allemaal van onze ouders en wat zij ons hebben geleerd en meegegeven; daar valt voor de meesten ook die liefde onder, voor het land waar hun wiegje heeft gestaan. Die liefde voor hun geboorteland hebben wij ook meegekregen. Maar laten we altijd reëel blijven en waken voor idealisering en verheerlijking van een politieke staatsinrichting, die niet de onze is.  Indonesië is niet ons land in politieke zin. Wel wijzen wij GRAAG nog even met het vingertje naar Den Haag: ONDERWIJS! Natuurlijk speelt ook de zwijgzaamheid van de in spirit geknakte repatrianten van de eerste generatie mee, evenals de problemen die daaruit voortvloeiden bij de volgende generatie(s). Maar als het onderwijs in de jaren die achter ons liggen beter was geweest (lees: eerlijker) over het koloniale verleden en over het hoe en waarom van de uittocht uit Indië, dan hadden we nu dit hele onderwerp sowieso niet eens hoeven aankaarten.

© De Kritische Katjang

Achtergrondinfo:

Reality Check: rassenrellen in Jakarta tegen de Chinese bevolking 1998

Zwarte Sinterklaas - Wiki

Audio: Excuses voor Bersiap - Radio 2, 10-12-2013 11:20 interview met Leo Nijenhuis over erkenning van het leed en trauma's die Indische Nederlanders hebben opgelopen in oorlogstijd en Bersiap-tijd

School TV Beeldbank, PO, groep 7 - VO, klas 3 stompzinnig filmpje met onjuiste informatie voor scholieren; hierin wordt een compleet vervormd beeld van de werkelijkheid geschetst. Er wordt o.a. gezegd dat na de capitulatie van Japan "Veel Indonesiërs willen na de oorlog niet meer bij Nederland horen. Ze willen een eigen staat." en "Sommige Indonesiërs gebruiken zelfs geweld tegen de Nederlanders." Hiermee wordt de situatie van de Indische Nederlanders compleet ontkend en gebagatelliseerd. Er wordt compleet over de Bersiap-periode heengewalst. In werkelijkheid was er sprake van een 'volkswoede' en het betreft dus niet 'sommige 'Indonesiërs'. Jammer dat ScoolTV anno 2014 blijkbaar nog steeds uitgaat van de Nederlandse oorlogspropaganda van 1945-1949: "The Dutch Indies, 1945-1949. Only about 10 percent of the Indonesian population wanted independence. These “roving gangs” needed to be stopped, but there was definitely no war raging. At least, this was the picture created for the Dutch by a successful propaganda war." Jakarta Post, 2013

Bersiap in het kort - Wiki

Oorlog en bersiap: Buitenkampers: genegeerde en niet vertelde geschiedenissen interessant stuk van Humphry de la Croix voor Indisch Historisch NL. Leestip!

Een verzameling links naar artikelen over de Bersiap, 2013

Repatriëng - Stichting Indisch Erfgoed

Ik wilde eigenlijk niet gaan - Tong Tong Fair

Herinneringcentrum Kamp Westerbork

Beëdiging president Sukarno volgens islamitische ceremonie